Het basisprincipe van een ziekenfonds is eenvoudig. Het is een verzekering die instaat voor het gedeeltelijk of volledig terugbetalen van sommige ziektekosten en het betalen van een vervangingsinkomen in geval van langdurige ziekte. De ziekenfondsen worden overkoepeld door landsbonden en geleid door het RIZIV (Rijksdienst voor Ziekte en invaliditeitsverzekeringen). Het RIZIV bepaalt welke ziektekosten kunnen terugbetaald worden en welk bedrag mag terugbetaald worden.
Je ziekenfonds is je verplichte basisverzekering. Ze is verplicht omdat elke inwoner in België tot deze verzekering bijdraagt. Elk ziekenfonds biedt de basisdekking, maar de meesten bieden ook een eigen verplichte aanvullende verzekering (uitgezonderd de Hulpkas voor ziekte en invaliditeit). De aanvullende verzekering verschilt van het ene ziekenfonds tot het andere. De bijdragen voor deze verzekering zijn verschillend, alsook de mogelijk terugbetalingen en diensten die het aanbiedt. Zo kan het zijn dat de aanvullende verzekering van een ziekenfonds instaat voor bijvoorbeeld de terugbetaling van een sportabonnement of de aankoop van een elektrische tandenborstel. Dit terwijl een ander ziekenfonds daarvoor geen tussenkomst voorziet, maar over andere interessante voordelen beschikt.
Ziekenfondsen bieden een verplichte basisdekking alsook een aanvullende verzekering. Maar wat gebeurt er in geval van een hospitalisatie? De verplichte basisverzekering voorziet een gedeeltelijke dekking van de ziektekosten van hospitalisaties, maar nooit een volledige terugbetaling. Daarom is het altijd interessant en wijs om een hospitalisatieverzekering te nemen. Vooral als je een eenpersoonskamer wenst te nemen als je gehospitaliseerd wordt.
Sommige ziekenfondsen bieden een hospitalisatieverzekering aan. De dekking alsook de bijdrage verschillen naargelang het ziekenfonds en het type hospitalisatieverzekering. Er zijn ook talloze privéverzekeraars die hospitalisatieverzekeringen aanbieden. Daarom is het interessant om de prijs-kwaliteitverhouding van de verschillende concurrenten te vergelijken en na te gaan welke hospitalisatieverzekering volgens jou de beste dekking biedt.
Verder kan je bij bepaalde ziekenfondsen nog een extra tandverzekering afsluiten. Dit wordt aangeboden omdat de kosten voor tandzorg hoog kunnen oplopen en de dekking door de verplichte basisverzekering eerder beperkt is voor dit type zorgen.
Tot slot is het ook mogelijk om je via je ziekenfonds aan te sluiten bij de in Vlaanderen-verplichte verzekering ‘de Zorgkas’ (in Brussel gebeurt de aansluiting op vrijwillige basis en in Wallonië is deze verzekering onbestaande). Deze verzekering is verplicht vanaf je de leeftijd van 26 jaar bereikt. De bijdrage zijn vast en bedraagt 50 euro per jaar. Personen die recht hebben op de verhoogde verzekeringtegemoetkoming (RVV) in de ziekteverzekeringstatuut betalen slecht 25 euro per jaar. Een rechtstreekse aansluiting bij de Zorgkas is ook mogelijk, maar dan kan je de administratieve procedures niet door je ziekenfonds laten afhandelen. De prijs blijft alleszins dezelfde.